بخش مهمی از تعامل انسانها شامل ارتباطات غیرکلامی است. طرز نشستن، راه رفتن، ایستادن، حرکات، چهره و چشم ها، لحن صدا، طرز لباس پوشیدن و …همگی از جمله ارتباطات غیرکلامی به حساب می آیند.
یک انسان نمی‌تواند ارتباط برقرار نکند. او می‌تواند تصمیم بگیرد که گفت‌وگو را ادامه ندهد، اما غیرممکن است که بتواند جلوی رفتار خویش را بگیرد. رفتار یک فرد از جمله حالت‌های چهره و دیگر اعمال وی، جریانی بدون وقفه از اطلاعات هستند.
ارتباطات غیر کلامی، نقش بسیار موثری را در زندگی ما و تعامل هایی که با دیگران داریم، ایفا می کنند. جالب است بدانید که کلام ۷درصد ، لحن و طنین ۳۸ درصد و حرکات که ارتباطات غیرکلامی در آن دخیل هستند، ۵۵ درصد اطلاعات را منتقل می کنند .
ارتباطات غیر کلامی، مبهم یا روشن؟
گاه ممکن است که زبان بدن، بسیار واضح و آشکار باشد و گاه ممکن است که رمزگشایی آن کار بسیار دشواری به نظر برسد.
اگر شخصی به یک تنگ آب و سپس به دهان خود اشاره کند ، این شاید نمونه ای از یک ارتباط حرکتی روشن و بدون ابهام باشد . یعنی آشکار است که وی تشنه است و در خواست آب می کند از طرف دیگر دراغلب موارد موقعیت های غیرقابل تفسیری نیز وجود دارند که در شرایط متفاوت معانی مختلفی را انتقال می دهند و برداشت دقیق و صحیح آن ها به عوامل مختلفی از قبیل عوامل فرهنگی ، جغرافیایی ، اجتماعی و غیره مربوط می شود.
برای مثال در هندوستان ، استرالیا و برخی از کشور های غربی ، چنانچه کسی سرش را بالا و سپس پایین بیاورد، به معنی تأیید است اما همین حرکت در کویت دقیقا معنی برعکس دارد و مفهوم (نه) را القاء می کند. در شبه قاره هند چنانچه یک زن با انگشت نشانه دماغ خود را لمس نماید، این حرکت نشان دهنده تعجب و شگفتی وی است. درخاورمیانه همین حرکت به معنی خدمتگزاری بوده و فرد نیت و آمادگی خود را برای انجام کار حتی تحت سرپرستی یک شخص دیگر اعلام می کند و البته این نوع حرکت ها بیشتر از سوی مردان انجام می شود. در ایران نیز اگر شخص بخواهد بگوید که من با کمال میل در خدمت شما هستم و از دستورات شما اطاعت می کنم، دست راست خود را روی چشم راست خود می گذارد.
شباهت ها و تفاوت های ارتباط کلامی و غیر کلامی
آن چه گفته شد به خوبی مشخص می کند که ارتباط غیر کلامی نیز همچون ارتباط کلامی، نمادین هستند. برای مثال می توان به بالا انداختن شانه ها، پایین انداختن چشم ها، فاصله گرفتن و یا نزدیک شدن به دیگران و… اشاره کرد که همگی نماد بوده و دارای معانی خاصی هستند.
مخاطبان اکثرا اعتماد بیشتری به ارتباط غیر کلامی دارند خصوصا موقعی که پیام های کلامی و غیر کلامی با هم همخوانی ندارد. چرا که علامات غیر کلامی از درون انسان نشأت گرفته و اغلب نمی توان آنها را کنترل کرد
ارتباط غیر کلامی هم چون ارتباطات کلامی، می تواند عمدی یا غیر عمدی باشد. برخى از آدم‌ها با قراردادن کف دست بر سینه و پائین‌آوردن مختصر سر، به دیگران اظهار ارادت و دوستى مى‌کنند. این یک عمل ارادى است که فرد براساس قراردادهائى که در اجتماع او وجود دارد پیامى را مى‌فرستد. ممکن است شما با فردى شروع به صحبت کنید و ببینید که رنگ رخسار او به تدریج سرخ مى‌شود. از این سرخ شدن صورت او نیز پیامى دریافت مى‌کنید. اما در اینجا فرستنده این پیام، پیام خود را به‌صورت غیر ارادى مى‌فرستد. از همین دو مثال ساده مى‌توان دریافت که پیام‌هاى غیرکلامی، هم ارادى و هم غیر ارادى هستند.
در خصوص تفاوت اساسی این دو نوع ارتباط نیز می توان گفت که ارتباط غیر کلامی قابل اعتماد تر از ارتباط کلامی است. مخاطبان اکثرا اعتماد بیشتری به ارتباط غیر کلامی دارند خصوصا موقعی که پیام های کلامی و غیر کلامی با هم همخوانی ندارد. چرا که علامات غیر کلامی از درون انسان نشأت گرفته و اغلب نمی توان آنها را کنترل کرد.
سه نوع ارتباط غیر کلامی در هنگام گفتگو
در برخی مواقع ارتباطات غیرکلامی جایگزین پیام های کلامی می شوند حرکاتی مثل خنده و لبخند، اخم کردن، پا به زمین زدن و…
گاهی نیز پیام های کلامی را تقویت می کنند. در نتیجه معنای مورد نظر به آسانی و به سرعت بیشتری منتقل می شود. مثل یک مکث طولانی برای تاکید!
در حالت سوم، ارتباطات غیرکلامی، در خلاف یا رد پیام های کلامی عمل می کنند. بیشترین دشواری های ما در تفسیر پیام های غیر کلامی نیز موبوط به همین نوع پیام غیر کلامی است که با پیام کلامی مغایرت دارد.
ارتباطات غیرکلامی و دیپلماسی:
تحقیقات نشان داده است که محل قرار گرفتن دست و پا در هنگام مکالمه، چیزهایی درباره پایگاه متفاوت افراد به ما می‌گوید. وقتی افراد با کسانی صحبت می‌کنند که از نظر پایگاه از آنها پایین‌ترند یا از قدرت کمتری برخوردارند، دستها و پاهای آنان آرامتر و راحت تر است. اما وقتی با افرادی از پایگاه بالاتر صحبت می‌کنند ژست آنها خشک تر و به اصطلاح عصا قورت داده‌تر است. در حالی که وضعیت راحت‌تر بدن که کمی متمایل به سوی شخص دیگر باشد، نشان دهنده علاقه و دوستی است.
استفاده درست و دقیق از ارتباطات غیر کلامی حتی می تواند موجب پیروزی یک سیاستمدار و شکست سیاستمدار دیگر شود. برای مثال کارشناسان ارتباطات معتقدند که زمانی که اوباما رییس جمهور کنونی آمریکا، با مک کین رقابت می‌کرد، بسیار راحت‌تر از رقیب جمهوری خواهش در مناظرات گام بر می داشت و تلاش می‌کرد که در مرکز صحنه قرار بگیرد و در زمان چرخش، دست راستش را هم زمان با پای چپش تکان می‌داد. اما در مقابل مک کین نمی‌توانست به درستی از دستان خود استفاده کند و همین توانایی باراک اوباما به کمک او آمد تا به کاخ سفید راه یابد! اوباما همچنین خلاف مک کین وقتی در برابر پرسش سختی قرار می‌گرفت، مستقیما به مخاطب نگاه می‌کرد.
حتی پس از پیروزی در انتخابات و در نخستین دیدار با جورج بوش رئیس جمهوری سابق آمریکا، اوباما از همین ویژگی بهترین بهره را برد. اوباما در هنگام دست دادن، بالای مچ دست بوش را گرفت و زمانی که در کاخ سفید راه می‌رفتند با انداختن دستش پشت کمر بوش، او را چند گام عقب‌تر قرار داد و این تصویر را به وجود آورد که او صاحب آن خانه بوده و هست!
با توجه به آن چه بیان شد، می توان گفت که ارتباطات غیر کلامی، بخش مهم و وسیعی از ارتباطات روزانه ما را تشکیل می دهد و توانایی استفاده درست و دقیق از پیام های غیر کلامی می تواند در بهبود روابط ما با دیگران تاثیر بسزایی داشته باشد.
تمام مواردی که ذکر شد می تواند عامل موثری در برقراری یک ارتباط خوب و تأثیرگذار در یک برنامه تلویزیونی و یا یک فیلم سینمایی باشد. امروزه توجه به ارتباطات غیر کلامی در رسانه یکی از راه هایی است که در جذب مخاطب و افزایش جذابیت های یک برنامه نقش عمده ای دارد.
