هر چند نوشتن و مکتوب کردن وصیت عملی بسیار خوب و پسندیده است اما لازم نیست وصیت، کتبی و به صورت نوشته باشد بلکه میزان حصول اطمینان به وصیّت است.
سوال: آیا می توانیم با شروط معین به کسی وصیت کنیم؟ شروط صحیح در وصیت را توضیح دهید؟
۱٫ وصیّت آن است که انسان سفارش کند بعد از مرگش براى او کارهایى انجام دهند، یا بگوید بعد از مرگش چیزى از مال او ملک کسى باشد، یا براى اولاد خود و کسانى که اختیار آنان با اوست؛ قیّم و سرپرست معیّن کند.
شخص وصیت کننده را «موصی» و کسى را که به او وصیّت مى‌کنند «وَصىّ» مى‌گویند.
۲٫ شرایط موصی: باید عاقل و بالغ (ولى بچه ده ساله‌اى که خوب و بد را تمیز مى‌دهد، اگر براى کار خوبى، مثل ساختن مسجد و آب انبار و پل، وصیت کند صحیح مى‌باشد.) بوده و از روى اختیار وصیت کند. همچنین باید، سفیه نبوده و حاکم شرع هم او را از تصرف در اموالش جلوگیرى نکرده باشد.
۳٫ شرایط وصىّ: وصى باید مسلمان، بالغ، عاقل و مورد اطمینان باشد. (امام خمینى، سید روح اللّٰه، توضیح المسائل، ص ۵۷۳ – ۵۷۵)
۴٫ شرایط وصیت: وصیت دارای شرط خاصی نمی‌باشد، بلکه وصیت کننده میتواند به هر امر مشروعی وصیت کند. البته در امور مالی، فقط نسبت به یک سوم از اموالش میتواند وصیت داشته باشد، و وصیت او در بیش از یک سوم، نافذ نیست.
سوال: ۱٫ آیا اموات هر چه وصیت کنند، واجب است انجام دهیم؟ ۲٫ در صورت مثبت بودن جواب مورد فوق، آیا وصیتی که نوشته شده و مکتوب است، لازم الاجراست، یا این که اگر زبانی هم به کسی گفته باشد، باید انجام شود؟ ۳٫ بعضی افراد قبل از فوتشان، وصیت هایی می کنند که هیچ سود اخروی برای آنها ندارد و بیهوده می باشد (مانند یکی از آشنایان ما که وصیت کرده بود بعد از مرگش برای او تشمال (نوعی ساز محلی) بزنند، آیا انجام چنین وصیت هایی لازم الاجراست؟
هر چند نوشتن و مکتوب کردن وصیت عملی بسیار خوب و پسندیده است اما لازم نیست وصیت کتبی و به صورت نوشته باشد بلکه میزان حصول اطمینان به وصیّت است.
اگر وصیتی که اطمینان به صدور آن باشد دارای شرایط زیر باشد، عمل به آن واجب است:
الف: عملی باشد که غرض عقلائی بر آن مترتب باشد.
ب: وصیت به صرف اموال در جهت کارهای حرام مانند وصیت به مال در جهت کمک به ستمگران، راهزنان، تعمیر کلیساها، چاپ کتاب های گمراه کننده و مانند این موارد، نباشد.
ج: وصیت به صرف مال در جهت کارهای سفیهانه و بیهوده نباشد. (اصفهانی، سید ابوالحسن، وسیله النجاه (مع حواشی الامام)، ص ۵۵۹ – ۵۶۰، م ۲۱)
وصیت به بیش از ثلث اموال نباشد زیرا وصیت میت تنها در ثلث اموال او نافذ است. (استفتائات امام خمینی، ج۲، ص ۴۰۹، س ۱۳)
بنابراین وصیت هایی مانند نواختن ساز محلی اگر از مصادیق موسیقی حرام نباشد گرچه لازم الاجراء نیست اما عمل به آن هم اشکال ندارد. اما اگر از قبیل موسیقی حرام باشد نباید به چنین وصیتی عمل کرد.
چند استفتاء از محضر آیه الله خامنه ای دام ظله:
سوال: آیا جایز است کسى وصیت کند که بعد از فوتش نصف مالش را براى مجالس ختم و سوگوارى او مصرف کنند، یا آنکه تعیین این مقدار جایز نیست، زیرا اسلام براى این موارد حد و حدود خاصى را معیّن کرده است؟
ج: وصیت به مال براى مصرف کردن در مراسم عزادارى و سوگوارى موصى اشکال ندارد و شرعاً حد خاصى هم ندارد، ولى وصیت میّت فقط نسبت به ثلث مجموع ترکه نافذ است و در زائد بر ثلث متوقف بر اذن و اجازه ورثه است.
سوال: آیا وصیت کردن واجب است به‌طورى که انسان با ترک آن مرتکب معصیت شود؟
ج: اگر ودیعهها و امانتهاى دیگران نزد او باشد و حقالناس یا حقاللّه تعالى بر عهده او باشد و در دوران حیات توانایى اداى آن را نداشته باشد، واجب است در مورد آنها وصیت کند و در غیر این صورت وصیت واجب نیست.
سوال: مردى کمتر از ثلث اموالش را براى همسرش وصیّت کرده و پسر بزرگترش را وصىّ خود قرار داده است، ولى سایر ورثه به این وصیّت اعتراض دارند، وصىّ در این حالت چه وظیفه‌اى دارد؟
ج: اگر وصیّت به مقدار ثلث ترکه یا کمتر از آن باشد، اعتراض ورثه به آن وجهى ندارد بلکه بر آنان واجب است طبق وصیّت عمل کنند.
سوال: اگر ورّاث، وصیّت را به‌طور مطلق انکار کنند، تکلیف چیست؟
ج: مدّعى وصیّت باید آن را از راه هاى شرعى ثابت کند و در صورت اثبات آن اگر به مقدار ثلث ترکه یا کمتر از آن باشد، عمل بر طبق آن واجب است و انکار ورثه و اعتراض آنان اثرى ندارد.
سوال: آیا جایز است مالى به عنوان ثلث ترکه کنار گذاشته شود و یا نزد شخصى به ودیعه گذاشته شود تا بعد از وفات او به مصرف خودش برسد؟
ج: این کار اشکال ندارد به شرط اینکه بعد از وفات او دو برابر آن مال براى ورثه باقى بماند.
سوال: آیا جایز است شخصى وصیّت کند که جسد او بعد از مردن در اختیار دانشجویان دانشکده پزشکى قرار گیرد تا براى تشریح و تعلیم و تعلّم مورد استفاده واقع شود یا این عمل به این جهت که موجب مثله شدن جسد میّت مسلمان مىشود حرام است؟
ج: به نظر مىرسد ادله تحریم مثله و امثال آن ناظر به امر دیگرى است و از امثال مورد سوال که مصلحت مهمى در تشریح جنازه میّت وجود دارد منصرف است. اگر شرط احترام جسد میّت مسلمان که باید اصل مسلّم در نظائر این مسأله قرار داده شود حاصل باشد ظاهراً کالبد شکافى اشکال نخواهد داشت.
